De rituelen van een team

Een inclusief team is de natte droom van veel organisaties. Voor sommigen bittere noodzaak, voor anderen een modetrend. De afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd in diversiteit: hoe halen we meer mensen binnen in kleur, leeftijd, seksuele voorkeuren, leerstijlen en andere zichtbare en onzichtbare verschillen? Diversiteit levert een organisatie per saldo altijd iets op: een breder en ander perspectief. Maar om daar te komen, moet je kijken naar de ongeschreven regels binnen een team.
In mijn boek (De Kracht van het Verschil) noem ik dat rituelen en alledaagse gebruiken. Tijdens een teamcoaching vraag ik weleens: “Wat zijn jullie rituelen of codes?” Dan blijft het even stil. Je ziet mensen denken. Vaak zeggen ze: “Die hebben we niet.” Maar als je doorvraagt, komen juist de kleine, alledaagse dingen naar boven: hoe er wordt omgegaan met verjaardagen, geboortes, sterfgevallen en andere grote gebeurtenissen. Naast die grote rituelen zijn er ook kleine gewoontes die er langzaam zijn ingeslopen.
Nieuwe mensen fronsen vaak hun wenkbrauwen als ze die gebruiken voor het eerst tegenkomen. Wil je echt een inclusieve organisatie zijn – en ja, inclusie is inmiddels een beladen begrip die we graag vervangen door termen als sociale veiligheid en je thuis voelen – dan vragen juist de ogenschijnlijk onbenullige dingen aandacht.

De rol en positie van de teamcoach

Kom je als teamcoach in een team waar weinig mensen op jou lijken, dan is het belangrijk om goed aan te sluiten. Wat zijn de rituelen van dit team? Hoe zijn ze ontstaan? Welke functie hebben ze nu nog? Wat betekent het als je nieuwe rituelen toevoegt, of bestaande aanpast? Welke zijn voor jou essentieel, omdat ze horen bij wie jij op dit moment bent?
Denk aan de kolfruimte, de rustruimte, of een uitbundige iftar tijdens de ramadan, de regenboogvlag tijdens pridemaand. Allemaal bedoeld om te zeggen: ik zie jou, je hoort erbij, dit is wat we doen om jou je welkom te laten voelen. In Nederland betekent goed functioneren vaak: jezelf assertief en zichtbaar profileren. Ben je bescheiden – of zijn de codes die jij kent juist: wees bescheiden – dan wordt jouw talent misschien niet gezien. En dit gaat niet alleen over kleur maar over alle zichtbare en onzichtbare verschillen.

Verantwoordelijkheid en verbinding

Polariteiten en polarisatie gaan in de kern over: “Heb je mij gezien en gehoord? En hoe kijk je naar mij, nu je mij hebt gezien en gehoord?” Vaak gebeurt dit wanneer mensen in een team over grote onderwerpen écht iets anders vinden. Hoe verhouden we ons dan tot elkaar? Komen we ondanks verschillen tot samenwerking? In dat zoeken naar verbinding in verschillen zijn duidelijke randvoorwaarden en spelregels belangrijk.
Hou het klein en overzichtelijk. Het mag gaan over Israël en Palestina. Het mag gaan over het Amerikaanse leger en het feit dat transgender personen daar worden ontslagen vanwege wie ze zijn. Maar: hoe raakt dat jou? Waarom lig jij daarvan wakker? Dáár moet het over gaan.

Verantwoordelijk om het juiste te doen

Als je samenwerkt, is iedereen 100% verantwoordelijk voor zijn, haar of hun eigen deel. Ook als de ander dat bewust of onbewust niet doet. Jij bent nog steeds verantwoordelijk om het juiste te doen. Spreek je dus eerlijk en dapper uit. En luister als een ander dat doet. Verantwoordelijkheid kan schuren en pijn doen. Juist dan is het belangrijk om in verbinding te blijven.
Zorg voor jezelf én voor de ander. Ook al zijn we in Nederland niet gewend om op dit vlak hulp te vragen of hierin gedragen te worden: als een situatie je raakt – ook al is het een week later – heb dan het lef om het bespreekbaar te maken. En als iemand het lef heeft om iets tegen jou te zeggen: luister. Zie het als een geschenk.

Ruimte voor ontwikkeling

Ik heb het hier niet over feedback geven en ontvangen – dat speelt zich boven de ijsberg af. Ik bedoel: normaliseer dat mensen geraakt kunnen worden door wat er in de wereld gebeurt en als ze hier anders over denken. Normaliseer dat inclusief werken ook gaat over macht delen, en soms ook over macht verliezen. En nee, dat is niet fijn. Maar normaliseer ook dat. Draai niet meteen besluiten terug omdat een paar mensen harder schreeuwen.

Als woorden als privilege, macht, uitsluiting, discriminatie, racisme, angst of verantwoordelijkheid niet bespreekbaar zijn, en jij als teamcoach deze thema’s niet kunt dragen – blijf dan uit de buurt van gepolariseerde teams. Neem waar of het uitmaakt wie deze woorden gebruikt?

Als teamcoach moet je dus eerst weten hoe jij je verhoudt tot deze woorden. Bij welke termen verstijf jij? Hoe kun je je ertoe verhouden? Echt neutraal ben je nooit.

Taal, lichaam en performance

Ik herinner me nog een vak uit mijn opleiding maatschappelijk werk: Hulpverlening en seksualiteit. In mijn opvoeding spraken wij niet over seks. Ik had geen woordenschat om het over seksualiteit te hebben. En ik merkte dat als ik over seksualiteit sprak, mijn lichaam protesteerde. Ik ratelde de woorden eruit. Voor mij was het een oefening om die woorden normaal te leren uitspreken. Voor de spiegel, hardop, en kijken wat er in mijn lijf gebeurde.

Datzelfde geldt voor het thema huiselijk geweld. Vind je het spannend om te vragen of iemand geslagen wordt, dan kunnen er meerdere huisbezoeken overheen gaan voor je die vraag stelt. Is dat dan het probleem van het gezin – of van de hulpverlener?

Dus ook als teamcoach kun je je performance oprekken en stretchen. Ik gebruik daarvoor de diversiteitskaarten: dat zijn 19 kaarten die elk een deel van je identiteit vertegenwoordigen: gender, migratieachtergrond, fysieke mogelijkheden, relationele status, beroepsgroep, leerstijl, etniciteit, seksuele gerichtheid, familiegeschiedenis, karakter/psyche, tijdsbesteding, levensfase, gezinspositie, klasse, IQ, levensbeschouwing, taal, lege kaart (voor een zelfgekozen identiteit), geografische afkomst. Dat is een methode die helemaal bij mij past en we zijn deze nu aan het door ontwikkelen.

Mijn gouden regels

• Houd het klein, simpel en overzichtelijk. Waar lig jij wakker van? Waar raakt het jou onder de ijsberg? Welk verhaal of welke context hoort daarbij?
• Blijf in contact. Zorg voor jezelf en heb oog voor de ander. Soms ontdek je pas later dat iets je geraakt heeft – of dat jouw woorden de ander hebben geraakt.
• Kom altijd terug op wat er is gebeurd volgens jou, waar het jou heeft geraakt en waarom je het belangrijk vindt om in verbinding te blijven. Dus niet: gedrag benoemen of corrigeren. Deel jouw ervaring.
• Geef de ander de ruimte om zelf tot een oplossing te komen die past bij hem, haar of hen. Mensen zijn vaak veerkrachtiger dan we denken.

Over de auteur

Esma Curuk is teamcoach, trainer en systemisch begeleider. Ze is oprichter van De Kracht van het Verschil en eigenaar van de methode met dezelfde naam. Ze werkt op het snijvlak van persoonlijke ontwikkeling, groepsdynamiek en diversiteit. Kijk voor meer informatie op www.dekrachtvanhetverschil.com of mail naar info@dekrachtvanhetverschil.com.