Het komt nog vaak voor dat de ‘beste van de klas’ zich opwerkt tot teamleider. Of deze persoon ook over leiderschapskwaliteiten beschikt wordt in de benoeming niet altijd meegenomen. Een teamleider houdt zich bezig met (1) de doelen en met de middelen van het team. Daarnaast bemoeit hij zich (2) met het team zelf en (3) met de omgeving van het team. De vraag dringt zich op welke van deze taakgebieden belangrijker is. Het antwoord is eenvoudig: geen.

Moet een teamleider erg slim zijn?

De teamonderzoeker Belbin beweert dat je voor de teamrol van Voorzitter eigenlijk niet bijzonder intelligent hoeft te zijn. Over het algemeen zouden Voorzitters de meeste kans van slagen hebben als ze niet veel meer, maar ook niet veel minder slim zijn dan hun teamgenoten. Relatief domme Voorzitters verliezen het contact met het team omdat ze het gesprek niet kunnen volgen. En besluiteloos overkomen. Of omdat ze hun onvermogen compenseren door een te strakke sturing. Relatief slimme Voorzitters verliezen eveneens de aansluiting. Ze zijn hun teamgenoten telkens een stap voor. Ze zijn geneigd fouten in een voorstel te snel te doorzien. En ze laten zich verleiden om zich voorover in het probleem te storten zodat ze het overzicht kwijtraken.

Het tweede Belbin-type dat ook geschikt is om teamleider te zijn, is de Vormer. Deze heeft vooral succes in een team waar peper in moet. De Vormer is extravert, gedreven, daagt anderen uit en stuwt het team continu naar het einddoel. Dit is het klassieke beeld van de leider die het voortouw neemt. In organisaties van vandaag kunnen Vormers een heel eind komen als manager omdat ze zo gedreven zijn. In een evenwichtig, goed presterend team kan het toevoegen van een Vormer-leider echter verstorend werken. Veel managers zijn Vormers, maar dat wil niet zeggen dat ze voor het team de juiste leider zijn.

Het is in zwang om van dienend leiderschap te spreken. De Voorzitter voldoet meer aan dit profiel dan de Vormer. Goede Voorzitters gebruiken de capaciteiten en talenten van hun teamgenoten. Ze staan op hetzelfde niveau, maar dwingen door hun onverstoorbaarheid en kalmte gezag af. Ze zijn enigszins dominant en combineren dat met een positieve instelling, waardering en ze zijn goed van vertrouwen. Ze hoeven niet zo nodig in het middelpunt te staan en te scoren. Ze zijn sociaal gezien eerder wat gereserveerd. Belbin stelt dat zulke mensen inderdaad zeldzaam zijn, omdat ze eigenlijk nauwelijks opvallen: bedrieglijk gewoon.

Minimale vereisten voor de teamleider

Hoewel er honderden soorten geschikte teamleiders zijn, noem ik toch enkele eigenschappen die handig zijn voor iedereen die het ooit als teamleider wil proberen.

• Omgaan met complexiteit – Een klus in je eentje klaren kan al ingewikkeld zijn. Een klus met vele eentjes klaren is behoorlijk complex. Een succesvolle teamleider kan overzicht bewaren en raakt niet snel verstrikt in de veelvormigheid van de groepsdynamiek en weet de eindjes aan elkaar te knopen. Zo’n teamleider kan ìn de materie duiken en heeft aandacht voor details. Maar kan juist óók afstand nemen en door de oogharen heen het grote geheel blijven zien.

• Aantrekkelijk zijn voor mensen – Over alle geslaagde teamleiders die ik gezien heb werd door de teamleden met warmte gesproken. De reden voor het respect kan verschillen, maar een goede teamleider ‘heeft’ het. Het is een man of vrouw met wie mensen graag omgaan, van wie men iets van wil aannemen, voor wie men iets wil doen of wiens advies op prijs wordt gesteld. Het is iemand die vertrouwen wekt als persoon en – in de meeste gevallen – ook als professional. Een mens met het charisma van een vis heeft het zwaar als teamleider.

• (Ge)voelsprieten hebben – Het is handig als je je kunt verplaatsen in iemand anders. Een goede teamleider heeft gevoel en snapt het gevoel van anderen. Zowel op individueel niveau als op het niveau van het team. Het kunnen aanvoelen van ‘wat er speelt’ in de groep is eigenlijk onmisbaar voor elke teamleider. Zoiets lukt natuurlijk alleen als je ook contact hebt met wat je zèlf voelt.

Meer kunt je lezen in het boek Team op Vleugels