Het verhaal van het prisoners dilemma

Er zijn veel manieren om het verhaal te vertellen, en ook vele manieren om de ervan afgeleide spellen te spelen. Het verhaal gaat over een ernstige misdaad waarvoor twee verdachten worden opgepakt. De aanklager heeft echter geen bewijs, en doet aan beiden een voorstel:

1. Als jullie beiden zwijgen, dan heb ik geen bewijs en krijg je een boete voor verboden wapenbezit.
2. Als jij bekent dat jullie het samen gedaan hebben krijg je een deal en ga jij vrijuit. Maar de ander is de sigaar en krijgt de maximale straf van 5 jaar.
3. Als jullie beiden bekennen moet ik jullie ieder opsluiten, maar omdat je de rechtsgang geholpen hebt krijg je maar 3 jaar.

Prisoners dilemma leidt tot magere uitkomst

De verdachten zitten in een aparte cel en weten dus niet wat de ander zal doen. Dit levert een lastig dilemma op. Jij kunt ‘veilig’ zwijgen, maar het risico is dat de ander je erbij lapt en dan ben je de klos. Je kunt voor een agressieve strategie kiezen, met een alles of niets uitkomst.

In de praktijk komt het er vaak op neer dat beiden bekennen en dus een lagere straf krijgen, maar niet vrijuit gaan. De redenatie van beiden is:

• Als de ander zwijgt én ik zwijg krijg ik een boete. Als de ander zwijgt en ik beken ga ik vrijuit. Vrij is beter dan boete, dus ik zal bekennen.
• Als de ander bekent en ik zwijg krijg ik 5 jaar. Als ik óók beken krijg ik 1 jaar. Ik kan beter bekennen, want 1 jaar is beter dan 5 jaar.

De ander redeneert ook zo, dus beiden zullen kiezen voor bekennen, en daarmee niet de best mogelijke uitkomst hebben, namelijk allebei zwijgen en een boete krijgen. Dit is gebaseerd op de veronderstelling dat iedereen zoveel mogelijk in eigen voordeel handelt.

Prisoners dilemma’s in het dagelijks leven

Dit is niet alleen maar een academisch probleem. Je maakt dagelijks dit soort afwegingen, zoals: ‘Het regent zo hard, zal ik de trein pakken of zullen er meer dit doen en is er daarom júist geen file?’ Of: Ík verruim de openingstijden van mijn winkel, maar als iedereen het doet is mijn winst nihil en werk ik wél harder!’ En: ‘Als ik iets goedkoops in het restaurant kies, en mijn vrienden eten duur, dan betaal ik veel mee.’ En in een team dat problemen heeft: ‘Als ik als eerste kritische feedback aan de teamleider geef, en de anderen houden daarna hun mond, dan ben ik de gebeten hond.’ Het dilemma is dat je het gedrag van de ander nooit met zekerheid kunt voorspellen.

Er zijn in principe twee soorten prisoners dilemma’s. Een eenmalige situatie, waarbij het vooral aankomt op vertrouwen in de ander hebben, of niet. En er zijn herhalende prisoners dilemma’s, waarbij twee of meer partijen een aantal keren keuzes moeten maken. In dat geval ontstaat er de mogelijkheid om tussendoor te overleggen, open communicatie te scheppen en vertrouwen op de bouwen.

Samenwerken tussen teams

Als er tussen teams moet worden samengewerkt, maar er is ook competitie, dan ontstaan algauw prisoners dilemma’s. Geven we aan de ander onze best practices prijs, met het risico dat zij ons niets teruggeven, en er wel met de klanten vandoor gaan? Lenen we onze mensen uit, zonder te weten of wij hulp krijgen als wij het een keer zwaar hebben?

In het Praktijkboek Teamcoaching (paragraaf 41) wordt een spel beschreven dat je met meerdere teams kunt spelen. Omdat je meerdere rondes speelt zit er een leerelement in. Elke ronde is er in principe hetzelfde dilemma, maar er ontstaat een gezamenlijke historie en een daarop gebaseerde verwachting. Zal het andere team weer hetzelfde kiezen? Blijven de afspraken die tussen de teams gemaakt worden overeind? Gaan we voor het eigenbelang (agressieve strategie) of voor het gezamenlijke belang?

Hoe de uitkomst ook is, de teams zullen vrijwel altijd ontdekken dat vruchtbare samenwerking gestoeld is op open, transparante communicatie en vertrouwen in de andere partij. Korte termijn winst en elkaar belazeren leiden uiteindelijk tot verlies voor alle partijen.