Onderstroom observeren is onder water kijken
Het groepsleven zou je kunnen zien als een ijsberg. Alles wat bewust wordt gemaakt, dus ‘boven water’ komt, is onderdeel van de inhoud. Het onzichtbare is deel van het relatiedomein. Niet alles in de dynamiek van de groep valt zichtbaar te maken omdat sommige inhouden, procedures en processen onbewust zijn. Je weet niet altijd welke opvattingen je heimelijk koestert. Welke kennis je bezit. Een buitenstaander kan dat soms wel zichtbaar maken.
Wat is zichtbaar, wat onzichtbaar?
Het relatieniveau is inderdaad het meest onzichtbaar, maar een deel is ook zichtbaar. Bijvoorbeeld twee teamleden die elkaar openlijk erg leuk vinden. Of iemand die steeds verveeld uit het raam kijkt. De inhoud is meestal goed zichtbaar, maar ook niet altijd. Er is altijd inhoud die verborgen blijft. Er wordt bijvoorbeeld informatie achtergehouden of verzwegen. Zoals informatie die politiek gezien beter niet openbaar kan zijn. Ook procedures kunnen onzichtbaar zijn. Bijvoorbeeld: afspraken die nog wel werken maar ‘vergeten’ zijn. Of structuren, gewoonten en rituelen die nageleefd worden maar die niemand meer ‘ziet’. Bijvoorbeeld: de gasten worden altijd opgehaald door de secretaresse. Je hebt het er niet over, het is gewoon zo.
Hier zijn vier thema’s of categorieën om op te letten als je de onderstroom wilt waarnemen.
Thema: Communicatie
- Hoe zit men erbij (letterlijk en figuurlijk)?
- Wat wordt er wel en wat juist niet gezegd?
- De verdeling van spreektijd, en het tempo
- Intonatie: stellend, vragend, eisend?
- Hoeveel wordt er op elkaar gereageerd?
- Wie kijkt naar wie?
Thema: Spanning
- Te veel spanning maakt het onveilig
- Te weinig spanning maakt het saai
- Wat doen ze om spanning te reduceren? grappen?
- Wat doen ze om spanning op te voeren? uitdagen?
- Wanneer zie je energie opvlammen?
- Hoe gaan ze om met conflicten en tegenstellingen?
Thema: Besluitvorming
- Bij gebrek aan beter neemt men het eerste voorstel klakkeloos aan
- Een kliek of coalitie neemt het besluit
- Wordt er veel druk uitgeoefend?
- Consensus: tegenstanders leggen zich erbij neer (onverschillig?)
- (schijnbare) unanimiteit: en de tegenstanders zwijgen
- Geen besluit: steeds nieuwe bezwaren
Thema: Initiatieven
- Wie doet de voorstellen? welke patronen ontstaan daarin?
- Worden voorstellen en ideeën opgepakt?
- Zit er creativiteit in de groep?
- Hoe spreken ze over mogelijke bezwaren?
- Helpen ze elkaar, is er synergie?
- Doet ieder z’n deel of trekt één de kar?
Er is, kortom, heel veel te zien, zowel boven, als onder ‘water’. Alle drie de niveaus van samenwerking zijn even belangrijk, hoewel aan dat wat concreet en zichtbaar is, vaak het meeste aandacht wordt gegeven. Met ‘onder water kijken’ til je de samenwerking naar een hoger niveau.
