Het stuurvacuüm
Er is de laatste jaren veel interesse voor leiderschap in organisaties. Men vindt dat er een ‘gebrek’ aan is, en er klinkt niet zelden de roep om dienend, authentiek, natuurlijk en vrouwelijk leiderschap. Managers worden afgedaan als regelaars, mensen die ‘op de winkel passen’. De man of vrouw met visie daarentegen, dat is de leider. Toen teamwerk een hit werd in de jaren negentig van de vorige eeuw, was dat meestal in combinatie met het thema ‘zelfsturing’. Er ontstond een ideaalbeeld van het team dat geen leider nodig had.
Nog steeds kom je deze opvattingen tegen, al is men vaak wel teruggekomen van de leiderloze teams. Het werkte eenvoudigweg niet. Niet in de context van de gangbare organisatie, die nog steeds piramidaal is opgebouwd en waar individuen worden beloond (zelfs ‘afgerekend’), niet het collectief.
Zolang een team functioneert in een context van moeten presteren, van zich moeten verantwoorden en van stevige concurrentie, zal het doorgaans gebaat zijn bij structuur, aansturing en beoordeling. Leiders zijn daarvoor de aangewezen personen. Geen team kan zonder drie belangrijke ingrediënten: coördinatie, inspiratie en zorg. Dit kan uiteraard door alle teamleden worden geleverd, in dat geval is er misschien niet één leider, maar wel leiderschap.
Tekort aan leiderschap
In de praktijk kom ik meer teams tegen die klagen over een tekort, dan over een teveel aan leiderschap. Want hoewel het enthousiasme over zelfsturing flink is getemperd, hebben veel organisaties de laatste pakweg twintig jaar flink gesneden in hun management. Er is onophoudelijk gedelegeerd, empowered en taakvolwassen gemaakt. Directe aansturing was vies en verdacht en iedereen is wel een keer op cursus geweest om meer verantwoordelijkheid te kunnen dragen, de eigen ontwikkeling ter hand te nemen of vergeten talenten te herontdekken. De managers die overbleven leerden intussen coachen.
Toch lijkt de taakvolwassenheid minder hard gegroeid dan dat sturing is afgebroken. Het resultaat is wat ik een stuurvacuüm noem. Iedereen is professional, niemand laat zich nog wat zeggen. Maar ‘iedereen’ klaagt ook dat er geen afspraken worden nagekomen en dat de boel niet vooruit te branden is.
Leiderschap nodig?
Er zijn twee factoren die bepalen of een team een leider ‘nodig’ heeft. De taakvolwassenheid noemde ik al. En er is de mate van vrijblijvendheid. Hoe minder het uitmaakt wat een team produceert, hoe meer je het op z’n beloop kunt laten. Je kunt zeggen dat er een glijdende schaal van leiderschapsbehoefte is.
Met aan de ene kant het team dat autonoom is, en aan de andere kant het team met het klassieke baasje. Wat gebeurt er in een taakgerichte groep zonder leider? Na verloop van tijd zullen teamleden behoefte krijgen aan iemand die een oordeel velt, iemand die een compliment geeft, die de communicatie naar buiten toe verzorgt, die kan bemiddelen bij conflicten, die durft te zeggen wat anderen niet zeggen, die structuur aanbrengt in de vergadering. Kortom, aan leiderschap.
Apathie of chaos
Meestal zal een groep zonder leider uiteindelijk last krijgen van apathie of chaos. Apathie ontstaat wanneer er niemand is die als katalysator optreedt, die richting geeft. De groep verliest energie, vaak met gevoelens van machteloosheid, zinloosheid en frustratie. Chaos krijg je als er wel veel energie is, maar zonder focus. Er is niemand die de inspanningen op één punt richt. De groepsleden werken langs elkaar heen of zelfs tegen elkaar. Dit laatste wordt nog erger wanneer meerdere teamleden in het ‘machtsvacuüm’ springen en elkaar gaan beconcurreren.
Een leiderspersoon is kortom vaker wel dan niet handig. Maar, en nu komt het: hij of zij kan het bijna nooit goed doen. Het leiden van een team is ongelofelijk moeilijk. De valkuilen liggen voortdurend op de loer. De een is te strak, de ander te los. Zo wil men richting, dan weer ruimte. Er wordt sowieso veel geklaagd op het werk, maar de teamleider is toch echt de kop van Jut. De keerzijde is echter hoopgevend. Als het je lukt om te juiste toon te treffen, de juiste balans te zoeken, dan word je op handen gedragen.
Een uitgebreide versie vind je in het boek Team op Vleugels van Martijn Vroemen
Zit je met een casus? Een lastige klus? Iets met je team of je rol als teamcoach of teamleider? Kom naar een online AmeA sessie, je mag alles vragen. Meld je aan! Het is van 10.00 tot 11.30. Kom wel op tijd, eerder weggaan kan.
Eén reactie
ik maak het zelf mee. Als nieuwe teamleider bij het bedrijf waar ik sinds kort werk waren veel ” oude problemen” of oud zeer. Naar de mensen in je team luisteren en empathie tonen en problemen oplossen omdat dat vanuit jezelf komt, maar wel sturing geven op een sociale manier komt soms negatief terug. Als teamleider moet je constant de balans zien te vinden tussen siciaal en direct sturen, tussen meeleven en grenzen stellen. Het is een uitdaging die altijd een uitdaging blijft. Wat de juiste strategie is is nooit duidelijk want je leeft daarnaast ook met de verwachtingen en eisen van het management.