Vier basisstijlen
Volgens het model van de Roos van Leary zijn er vier basisstijlen van gedrag die in een groep meestal allemaal tegelijk voorkomen en die op elkaar inwerken, die elkaar oproepen en zo een actie-reactie kluwen van gedrag vormen. Door ze van elkaar te onderscheiden, kun je vaak veel beter begrijpen waarom bepaalde gedragingen in een groep voorkomen. De vier interactiestijlen zijn:
- Samengedrag = meewerken, samenwerken, steunen, aanmoedigen en helpen.
- Tegengedrag = kritisch zijn, afkeren, confronteren, aan de bel trekken en uitdagen.
- Bovengedrag = leiden, erboven staan, domineren, organiseren, proactief zijn.
- Ondergedrag = meegaand zijn, volgen, instemmen, afhankelijk en dienstbaar zijn.
Deze vier gedragstypen zet Leary in twee gekruiste dimensies op elkaar (zie figuur: zo ontstaat de (wind)roos). Het model rust op de veronderstelling dat het ene gedrag het andere oproept: actie-reactie. Maar de wijze waarop dat gebeurt, is per dimensie verschillend:
- Bovengedrag en ondergedrag roepen elkaar op. Dus bovengedrag roept ondergedrag op en omgekeerd. Zo zie je dat leiding geven en leiding nemen vaak complementair zijn. De leider die steeds het voortouw neemt krijgt dus de volgelingen die hij ‘verdient’: mensen die ondergedrag vertonen.
- Samengedrag en tegengedrag lokken zichzelf uit. Tegengedrag roept nog meer tegengedrag op, terwijl samengedrag juist meer samengedrag uitlokt. Een typisch voorbeeld is de ja-maar discussie waarbij mensen in een tegen-cirkeltje blijven ronddraaien.
Mensen hebben wel voorkeursstijlen, maar in principe vertoont iedereen elk type gedrag. Het model is dus niet bedoeld om mensen in hokjes te plaatsen. Wel om gedragsinteracties beter te begrijpen. Elk van de gedragingen heb je nodig in een effectief team. Want hoewel ‘tegengedrag’ negatief klinkt is ook het kritisch vermogen in een team belangrijk (denk aan het gevaar van ‘groupthink’). En het spreekt vanzelf dat je leiders (boven) en volgers (onder) nodig hebt. Er zijn twee waarschuwingen:
- Elk gedrag is adequaat in sommige situaties. Ga bijvoorbeeld niet tegenwerken als je samen een berg beklimt. Iemand moet de leiding hebben. Het heeft geen zin onder risicovolle omstandigheden te bakkeleien over wie het voor het zeggen heeft.
- Elk gedrag kan verworden tot een karikatuur. Volgzaam zijn kan goed werken. Slaafsheid niet. Er kunnen dus ‘vervormingen’ optreden. Het gedrag schiet dan door in een onprettig extreem.
- Leidend wordt overnemend: je laat de ander geen ruimte meer.
- Helpend wordt betuttelend: je neemt de ander niet meer serieus.
- Meegaand wordt willoos: het met iedereen eens zijn, zonder ruggengraat.
- Afwachtend wordt slaafs: je levert geen energie meer aan het proces.
- Teruggetrokken wordt schuw: je bent onderdanig, geïsoleerd en onzeker.
- Opstandig wordt ondermijnend: rebelleren, wantrouwend, niet constructief.
- Assertief wordt agressief: het gedrag is negatief, aanvallend, kleinerend.
- Competitief wordt overheersen: het belang van de anderen telt niet meer.
Het toepassen van de Roos van Leary
Let op: In sommige varianten van het model wordt samengedrag ook wel ‘vriendelijk’, en tegengedrag ‘onvriendelijk’ genoemd. Dit is precies wat Leary niet bedoeld heeft. Het model is in principe waardenvrij.
Mensen die tegenwerken kun je sneller meekrijgen door toch te blijven samenwerken dan door er tegenin te gaan.
Vind je de discussie in een groep veel te oppervlakkig en is iedereen het met elkaar eens, probeer dan eens bewust een beetje tegengedrag te vertonen. Vind je dat er zoveel weerstand komt als je je veranderplannen uiteenzet? Probeer ze eens wat minder te verdedigen!
Heb je een collega die zich altijd volgend opstelt en je wilt wat meer initiatief zien? Ga dan zelf geen bovengedrag vertonen maar vraag eens om hulp en advies. Vraag je je af waarom het team altijd zo passief is bij de vergadering? Kijk eens naar het bijna automatische bovengedrag van de teamleider en zie dat het ondergedrag van de groep daar volledig bij past. De vraag wie met het gedrag ‘begonnen’ is, doet er weinig toe. Vruchtbaarder is de vraag wie bepaalde gedragspatronen (interacties) durft te doorbreken!
Er zijn diverse ‘routes’ in het model te vinden om gedrag van anderen te beïnvloeden. Zo kun je bijvoorbeeld eerst een tijdje meebewegen (samen) om daarna weer ruimte te hebben om verschillen te bespreken (tegen). Of je blijft eerst een tijd zitten luisteren (onder), om daarna weer een voorstel te mogen doen (boven).
Een geniepige variant is ‘boven-via-onder’. Dat is afhankelijk gedrag vertonen om op die manier een ander voor je karretje te spannen. In doorgeschoten vorm kan dit zogenaamd ‘passief-agressief’ gedrag worden: niets doen maar wel verongelijkt laten merken dat je ontevreden bent. Gevoelige en gewetensvolle mensen worden daar zenuwachtig en schuldbewust van en gaan erg hun best doen voor zo iemand.
Let op: veel ‘gedrag’ is niet zichtbaar maar wel voelbaar. Juist in het non-verbale gedrag kan iemands ware bedoeling doorschemeren. Extra lastig is het wanneer iemand voor de buitenwereld het ene gedrag laat zien, maar ‘onder water’ eigenlijk iets anders demonstreert. Denk aan de teamleider die, staand voor de groep, met de handen ritmisch op tafel slaand, in een monoloog van een half uur vertelt hoe belangrijk hij het vindt dat iedereen participeert in de discussie.
Wie was Leary eigenlijk?
Timothy Leary (1920-1996) was een kleurrijk persoon, veel interessanter nog dan de Roos die hij naliet. Hij was een Amerikaanse psycholoog, schrijver en muzikant. Hij is veel in het nieuws geweest door onderzoek en experimenten met hallucinerende drugs, zoals LSD en paddo’s. Een typisch jaren-zestig figuur, met veel originele ideeën. Zijn stoffelijk overschot is de ruimte in gestuurd. Over zijn jaren als professor in Berkeley en Harvard schreef hij: ‘I was an anonymous institutional employee who drove to work each morning in a long line of commuter cars and drove home each night and drank Martini’s… like several million middle-class, liberal, intellectual robots’.
Teamchange gebruikt de Roos van Leary in trainingen, workshops en bij leiderschapsontwikkeling.
Zit je met een casus? Een lastige klus? Iets met je team of je rol als teamcoach of teamleider? Kom naar een online AmeA sessie, je mag alles vragen. Meld je aan! Het is van 10.00 tot 11.30. Kom wel op tijd, eerder weggaan kan.
Eén reactie
Net een gesprek via Webex gehad waarin boven-samen & onder-samen ‘onbegrijpelijk’ draaide naar boven-tegen & onder-tegen.
Snel even hier gekeken hoe dat kwam en hoe de volgende keer te oefenen… Soms zijn modellen zulke eye openers! ?