het Drei-Welten-Modell

De Rollenwereld volgens Bernd Schmid

Omgaan met rollen is essentieel in het werken met en binnen teams. Het inzicht in en het omgaan met rollen, bepalen hoe je als team de goede dingen doet, én hoe je de dingen op een goede manier doet. Ik neem je graag mee in De Rollenwereld van Bernd Schmid. Een beroemd model binnen de Transactionele Analyse (TA) en systemisch werken in Duitsland. In Nederland is Schmid nog niet zo bekend. Tijd om daar verandering in aan te brengen.

In dit artikel

Het ‘driewereldenmodel’

De Rollenwereld, of het Drei-Welten-Modell, zoals de oorspronkelijke Duitse titel van het model luidt, vindt zijn oorsprong bij de Duitser Bernd Schmid. Bernd Schmid (1946) is een gerenommeerd vertegenwoordiger van de TA en Systemisch werken en vooral in Europa erg populair.

In zijn werk gebruikt Schmid metaforen die betrekking hebben op film en theater. Termen als publiek, scenes, script en publiek gebruikt hij in zijn werk om een setting neer te zetten. Hij onderscheidt zich in zijn werk door te kijken wat er speelt bij zijn cliënten vanuit hun eigen film of theaterstuk. Zijn populariteit heeft hij met name te danken aan de integratie van TA en Systemisch werken binnen organisatieontwikkeling, team- en individuele coaching op het gebied van de TA.

In 2007 won hij de Eric Berne Memorial Award voor zijn toepassingen van het TA-concept van de ego-posities in combinatie met rollen. Zo is De Rollenwereld ontstaan. Ik ben fervent aanhanger geworden van de Rollenwereld. Enerzijds omdat ik onder de indruk ben van de mogelijkheid om dit model pragmatisch toe te passen en anderzijds vanwege de theoretische diepgang van het model.

Waarom de rollenwereld

Het model van De Rollenwereld is waardevol door de combinatie van de onderliggende theorie uit de TA en het systemisch werken, waarop het is gebaseerd. Het mooie van De Rollenwereld voor de (team)coach is, dat het model zowel toepasbaar is in individuele als in teamcoaching.

Fig.1 De ego-posities vanuit de Transactionele Analyse in relatie tot de Rollenwereld van Bernd Schmid

In Teamcoaching kan De Rollenwereld worden ingezet om bewustwording te creëren van de invloed van aanwezige rollen binnen het team. Hoe beïnvloeden de verschillende ego-posities de aanwezige rollen? Welke impact hebben de aanwezige rollen op het team? Welk gedrag binnen het team kan hierdoor worden verklaard?

Daarnaast is dit model ook in te zetten als het gaat over (niet) complementaire communicatie binnen een team. Daarover later meer.

Uitleg van het model

Op hoofdlijnen integreert Schmid in De Rollenwereld de ego-posities van de TA en systemische ideeën. Hierdoor kan het model zowel als een persoonlijkheids- als een communicatiemodel (hoe wisselen we transacties uit?) worden toegepast.

Vanuit de TA bezien is De Rollenwereld een uitbreiding op het ego positie model. Het beschouwt het individu als een portfolio van rollen die hij of zij op verschillende plekken in zijn of haar wereld vervult. Het maakt daardoor een co-creatie binnen en tussen mensen, teams en organisaties mogelijk.

Onderstaand plaatje geeft het model op hoofdlijnen weer.

De Rollenwereld stelt dat ieder individu in drie verschillende werelden haar eigen specifieke rol inneemt. Dit zijn de:

  • privéwereld,
  • organisatiewereld
  • professionele wereld.

In de privéwereld kun je bijvoorbeeld de rollen innemen van moeder, vader, vriend, vriendin, dochter en/of zoon. In de organisatiewereld heb je misschien wel de rol van bijvoorbeeld scrummaster, collega en OR-voorzitter. En tot slot kan iemand in de professionele wereld de rol innemen van projectleider, business analist en econoom. Je kunt dus binnen iedere wereld ook weer verschillende rollen innemen. Als individu kleur je deze in door de waarden die je meebrengt vanuit je persoonlijkheid. Dus bijvoorbeeld: authenticiteit, eerlijkheid, moed en nieuwsgierigheid.

De Rollenwereld zegt daarbij vervolgens dat het unieke, kenmerkende van personen tot uitdrukking komt door:

  • de ingenomen ego-posities (Ouder, Volwassene, Kind)
  • de manier waarop ze hun rollen structureren
  • de inhoud en de manier waarop rollen worden ervaren en geleefd.

In aanvulling op de ego-posities, verbinden de rollen de plekken en posities in je wereld. Als persoon heb je te maken met veel vragen waarmee je verschillend omgaat afhankelijk van de rol die je inneemt vanuit je specifieke wereld. Elke rol heeft zijn eigen houdingen, gevoelens en gedrag ten aanzien van de realiteit. Vanuit deze rol structureer je je als persoon ten aanzien van de relatie ten opzichte van de ander. Mensen brengen hun persoonlijkheid tot uitdrukking door het integreren van hun rollen uit de verschillende werelden. De Rollenwereld kan hierbij binnen teams worden ingezet, om deze rollen binnen het team helder te krijgen en scherp te krijgen wat dit voor het team betekent.

Toepassing van De Rollenwereld vanuit teamcoaching

De Rollenwereld is een pragmatisch toe te passen model voor teams. Dit maakt het gebruik van dit model dan ook zo prettig. Zo kan het als persoonlijkheidsmodel worden ingezet voor bijvoorbeeld:

  • Een verdiepte kennismaking
  • Als onderdeel binnen het teamwiel: verbinden en vertrouwen (Inzicht in jezelf en in elkaar)
  • Verkrijgen van inzicht in de waarden en normen van het team en het werken daarmee
  • Gesprek voeren met elkaar over de verschillende rollen die binnen het team aanwezig zijn, het eventueel aanvullen daarvan, welke kwaliteiten zijn er binnen het team, gedeelde waarden en wat betekent dit voor het team, etc.

De stappen die hierbij gevolgd kunnen worden zijn de volgende:

  1. Teamleden vullen het model voor zichzelf in. Dus welke rol heb ik als teamlid in mijn privé-, organisatorische en professionele wereld? Welke waarden en normen zijn voor mij belangrijk?

Afb. 1: voorbeeld van een ingevuld individueel model

  1. Daarna legt het team de individuele rollenwerelden naast elkaar en bespreekt dit met elkaar. Wat valt op, verrast je, hoe vullen jullie elkaar aan, overeenkomsten, verschillen, missen jullie iets, etc?
  2. Vervolgens kan het model voor het team worden ingevuld. Dit betekent concreet: welke rollen hebben we in de drie werelden binnen ons team. Hoe kunnen we elkaar aanvullen en versterken daarin, wat is nog niet aanwezig en vinden we als team wel wenselijk, etc.?
  3. Vul ook ‘Persoonlijkheid’ van het team in: welke waarden en normen zijn voor jullie belangrijk? Hoe komt dit nu tot uitdrukking? Hoe gaan we als team hier nu mee om en hoe willen we hiermee omgaan?

Daarnaast kan het team dit model inzetten als communicatiemodel en meer specifiek ten behoeve van de complementaire interactie. Communicatie is niet alleen het uitwisselen van informatie. Het is ook omgaan met de rollen van waaruit we communiceren. Daarmee is het bepalend voor de relaties die we opbouwen en onderhouden met elkaar en binnen teams. Bij deze toepassing wordt dan de communicatie (transacties) tussen teamleden geanalyseerd.

De stappen voor de toepassing hiervan zijn als volgt:

  1. Diagnose: er is sprake van niet-complementaire communicatie binnen het team
  2. Dit binnen het team op tafel leggen en bespreken
  3. Bewustwording van de niet-complementaire communicatie binnen het team en dit samen willen aankijken
  4. Samen met teamleden de lijnen in kaart brengen
  5. Gewenste lijnen uittekenen
  6. Afspraken maken over hoe de gewenste lijnen in de praktijk te brengen

Door op deze manier het model toe te passen kan het team werken aan het oplossen van niet-complementaire communicatie die het team belemmert en daarmee bijdragen aan de ontwikkeling van het team. Zowel aan de doelstelling van het team als aan het goed hebben met elkaar!

NB: De Rollenwereld is geen model om een team te pinpointen of te valideren.

Marianne Kuenen

Marianne Kuenen maakt verbinding tussen verbetering van de organisatie en gedrag van mensen. Op basis van vertrouwen en de behoefte van binnenuit, werken aan verbinding waardoor zowel medewerkers, leidinggevenden en organisaties ontwikkelen en groeien. Volgens haar isalleen in verbinding duurzame ontwikkeling en succes van de organisatie mogelijk. Zij heeft (internationale) ervaring hierin als manager, organisatieadviseur, individueel- en teamcoach. Marianne is nu werkzaam als proces coördinator binnen de Radboudumc Health Academy.

Marianne is alumnus van de Erkende Leergang Teamcoaching van Teamchange.

Aanverwante artikelen

Alerte Tolerantie – Laat je zien!

De Roos van Leary: vier interactiestijlen.

Comfortzone – Lekker prikkelloos ontspannen, toch?

Teamsamenstelling: hoe doe je dat?

Een wirwar van kleurentesten. Welk rood ben jij?

Geef een reactie

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Welk account wil je maken?

Minimaal 8 tekens, 1 hoofdletter, 1 cijfer en 1 leesteken. Gebruik geen wachtwoord dat je elders ook gebruikt.

Aanmelden Ask me Anything

Zit je met een casus? Een lastige klus? Iets met je team of je rol als teamcoach of teamleider? Kom naar een online AmeA sessie, je mag alles vragen. Meld je aan! Het is van 10.00 tot 11.30. Kom wel op tijd, eerder weggaan kan.

Boek aanbevelen

Bestand delen

Je kunt een pdf-bestand delen op onze site. Een artikel, of iets anders moois. Stuur het ons en wij plaatsen het onder jouw naam op onze Download & Delen pagina.

Werkvorm posten

De instructie
Helder en in hele zinnen. Geen telegramstijl. Gebruik stappen of nummers. Of tussenkopjes in vet. Geef eventueel variaties of tips aan het eind. Doe géén copy-paste van een andere site of ander document!!

Account aanpassen

Minimaal 8 tekens, hoofdletter, cijfer en speciaal teken. Gebruik geen ww dat je elders gebruikt. 

Minimaal 8 tekens, 1 hoofdletter, 1 cijfer en 1 leesteken. Gebruik geen wachtwoord dat je elders ook gebruikt.

Minimaal 8 tekens, 1 hoofdletter, 1 cijfer en 1 leesteken. Gebruik geen wachtwoord dat je elders ook gebruikt.

Let op – als je geen bevestiging hebt ontvangen is het maken van je account niet gelukt. Je kunt dan niet inloggen.

Profiel maken of aanpassen

Leuk als je zichtbaar wilt zijn op de site. Ook klanten kunnen je profiel zien, maar alleen mensen die zijn ingelogd hebben zicht op je contactgegevens. 

  • JPG/JPEG/PNG
  • Zo vierkant mogelijk
  • Vooral je gezicht
  • Max 500kb

Review maken

Onze studenten – misschien jij ook – hebben veel aan de reviews op onze site. Help jij toekomstige studenten met jouw review? Het mag eventueel anoniem of onder pseudoniem. Veel dank!

complete opleiding voor teamcoaches
Meer informatie +

Kom kennismaken met ons!

Je wilt wellicht met ons samenwerken of je bij ons laten opleiden, maar nog even ‘gevoel’ krijgen bij wie wij zijn? Of je hebt gewoon een aantal vragen die je liever persoonlijk bespreekt?

Laten we (video)bellen!

We ontmoeten elkaar via telefoon, Teams of Zoom. Geheel vrijblijvend uiteraard. In principe neemt Martijn Vroemen contact met je op, maar je kunt ook kiezen voor andere Teamchangers.

Handleiding Zoom + mini-werkvormen

Stel je vraag!